معنای واژه تشنج باید به دقت از معنای واژه صرع افتراق داده شود. صرع، وضعیتی را توصیف می کند که در آن فرد در معرض خطر تشنج های مکرر ناشی از نوعی فرآیند زمینه ای مزمن قرار می گیرد. این تعریف بیانگر ان است که فرد مبتلا به تشنج منفرد یا تشنج های راجعه ناشی از شرایط قابل اصلاح یا قابل اجتناب، لزوما به صرع مبتلا نیست. (هر چنذ که یک تشنج واحد که با برخی ویژگی های بالینی یا الکتروانسفالوگرافی خاص همراه باشد، می تواند تشخیص صرع را قطعیی سازد). صرع بیش تر از آن که بر یک مقوله بیماری واحد دلالت داشته باشد، به نوعی پدیده بالینی اشاره دارد، زیرا شکل های پرشمار و علل پرشماری برای صرع وجود دارند.
طبقه بندی تشنج
برای متمرکز کردن رویکرد تشخیصی بر عللی خاص، انتخاب درمان مناسب و فراهم آوردن اطلاعات بالقوه حیاتی درباره پیش آگهی، تعیین نوع تشنجی که رخ داده، الزامی است. کمیسیون طبقه بندی وابسته به لیگ بین المللی ضد صرع (ILAE) رویکردی روزآمد را نسبت به طبقه بندی تشنج ارائه داده است. (جدول ۱)
| با شروع کانونی | می توان آن را با توجه به سالم یا مختل بودن آگاهی، شروع با علایم حرکتی یا غیر حرکتی، یا پیشرفت از حالت کانونی به تونیک کلونیک دو طرفه، ببیش تر توصیف کرد.) |
| با شروع منتشر | الف) حرکتی – تونیک – کلونیک / سایر انواع حرکتی ( مانند اتونیک، میوکلونیک) ب) غیر حرکتی ( غیاب ) |
| با شروع نامشخص | می توان ان را بهب صورت حرکتی یا غیر حرکتی، دسته بندی نشده بیش تر توصیف کرد. |
این سیستم بر پایه علایم بالینی تشنج و یافته های الکتروانسفالوگرافیک مربوط استوار است. یک اصل بنیادین آن است که تشنج می تواند کانونی یا منتشر باشد. تشنج کانونی از درون شبکه های محدود به یک نیمکره مغزی نشات می گیرد (عبارت تشنج ناقص دیگر نباید مورد استفاده قرار گیرد.) تشنج منتشر از درون شبکه هایی نشات می گیرد که در سرتاسر هر دو نمیکره مغزی توزیع شده اند و به سرعت نیز این شبکه ها را فرا می گیرد.
تشنج کانونی معمولا با اختلالات ساختمانی مغز همراه است. در نقطه مقابل، تشنج منتشر می تواند از اختلالات سلولی، بیوشیمیایی، یا ساختمانی نشات گیرد که توزیع گسترده تری دارند.
تب و تشنج چیست؟
تب و تشنج در ۵-۲ % کودکان رخ داده و شایع ترین نوع تشنج در اطفال می باشد. بعضی از کودکان و بالغین مبتلا به صرع اولین تشنج خود را در حین تب تجربه کرده اند . با این حال بیشتر موارد تب و تشنج خوش خیم بوده و از صرع قابل تشخیص هستند .
از لحاظ بالینی اولین تشنج به دنبال تب معمولا بین ۳ ماهگی تا ۵ سالگی رخ می دهد. اما طیف زمان بین ۱ ماهگی تا ۱۰ سالگی متغیر است. تب و تشنج معمولا به دنبال افزایش سریع درجه حرارت مرکزی تا C ۳۹° و بالاتر اتفاق می افتد.
هر نوع علامتی دال بر عفونت داخل مغزی یا علت شناخته شده تشنج، به ضرر تشخیص تب و تشنج است اکثر موارد تشنج در اولین روز تب اتفاق می افتد.
ریسک فاکتورهای تب و تشنج
- سابقه خانوادگی تب و تشنج
- بستری در دوران نوزادی در بیمارستان برای ۲۸ روز یا بیشتر
- تأخیر تکاملی نوزاد
- تب بالا
بیشتر موارد FC ساده است؛ یعنی تشنج به شکل ژنرالیزه بوده و کمتر از ۱۵ دقیقه طول میکشد.
اما در حدود ۲۰٪ موارد کمپلکس هستند یعنی یکی از خصوصیات ذیل را دارند:
- تظاهرات فوکال تشنج را نشان دهد. انحراف چشم به یک سمت، انحراف سر و گردن و حرکات غیرطبیعی یک طرفه اندام ها، نمونه هایی از تظاهرات تشنج فوکال می باشند.
- بیش از ۱۵ دقیقه به طول بیانجامد.
- بیش از یک بار در ۲۴ ساعت اتفاق بیفتد.
- علایم نورولوژیک Postictal نشان دهد. شایع ترین علامت نورولوژیک اPosticta، گیجی و کاهش هوشیاری است. ندرتا بیماران دچار یک فلج یک طرفه اندام به طور گذرا می شوند که به آن Todd ‘ s paralysis گفته می شود.
تقریبا در یک سوم موارد، مبتلایان به FC یک بار دچار عود می شوند. ولی عود بیش از یک بار فقط در کمتر از ۱۰٪ موارد رخ می دهد.
ریسک فاکتورهای عود FC
- اولین FC قبل از ۱۵-۱۲ ماهگی بروز کرده باشد.
- دوره تب قبل از بروز تشنج کوتاه باشد.
- تشنج با دمای پایین تر اتفاق بیفتد (تب خیلی شدید نباشد).
- سابقه FC در سایر اعضای خانواده وجود داشته باشد.
پیش آگهی تب و تشنج عالی است. کودکانی که قبل از FC از لحاظ نورولوژیک نرمال بوده اند، حتی بعد از عودهای متعدد تکامل نرمال خواهند یافت. با این وجود، پیشگیری و درمان تشنج ناشی از تب امری منطقی است، چرا که عوارض ناشی از تشنج (صرف نظر از علت آن) محتمل است.
در کمتر از ۵٪ موارد تب و تشنج، بیماران در آینده دچار صرع خواهند شد. ریسک فاکتورهای ابتلا به صرع در بین مبتلایان به FC عبارتند از:
- ابنورمالیتی نورولوژیک یا تکاملی قبل از بروز تب و تشنج.
- سابقه خانوادگی تشنج بدون تب
- تب و تشنج کمپلکس
از لحاظ پاتوفیزیولوژی کانالهای سدیمی و رسپتور GABA ممکن است در بروز تب و تشنج نقش داشته باشند. ژن آن احتمالا روی کروموزوم ۲ قرار دارد.
آنچه در برخورد با کودک مبتلا به تب و تشنج مهم است، اطمینان از عدم وجود عفونت مغزی و با اینورمالیتی CNS است. برای این منظور استفاده از تصویربرداری مغز و بررسی CSF توصیه می گردد.
درمان تب و تشنج
منبع عفونت باید شناسایی و درمان گردد.
بستری کردن کودک مبتلا به تب و تشنج لازم نیست.
درمان پروفیلاکتیک طولانی مدت ضد تشنج در تب و تشنج اندیکاسیون ندارد. اگرچه فنوباربیتال و اسید والپرونیک ریسک عود FC را کاهش می دهند، اما استفاده از آنها توصیه نشده است، زیرا عوارض جانبی این داروها بیش از سود پیشگیری از FC است. با این وجود داروهایی با تجویز متخصص مغز و اعصاب جهت پیشگیری استفاده می شوند.
درمان های دارویی هنگام بروز تشنج ناشی از تب اندیکاسیون دارد.
این درمان ها علاوه بر آنکه موجب قطع زودتر تشنج ناشی از تب می گردد، از عود تشنج ظرف ۱۲ ساعت آینده جلوگیری می نماید.
در کودکانی که تب و تشنج را تجربه کرده اند، در صورت تکرار تب می توان از داروهای با تجویز پزشک استفاده نمایند.
درمان دارویی جنبه پیشگیرانه داشته و از بروز FC جلوگیری میکند. همان طور که اشاره شد این درمان فقط ۱ در صورت سابقه تب و تشنج اندیکاسیون دارد.
درمان ذکر شده بهتر است با شروع تب تجویز و تا پایان آن ادامه یابد.
استفاده از داروهای ضد تب ریسک بروز تب و تشنج را کاهش نمی دهد. در واقع علت بروز تشنج احتمالا مستقل از تب به تنهایی بوده و هر دو علت زمینه ای مشترک دارند.
شایان ذکر است، درمان با توجه به شدت بیماری و نوع آن متفاوت خواهد بود . لذا برای کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص بهتر است به بهترین متخصص مغز و اعصاب مراجعه نمایید و از مصرف خودسرانه دارو ها بپرهیزید تا از بروز عوارض جبران ناپذیر بپرهیزید.
